DILI – Kinta, loron-17, fulan-Janeiru, tinan-2019, Ministériu Públiku hala’o retiru anuál iha salaun konférensia Jl. Villa. Objetivu hosi retiru ne’e atu halo avaliasaun ba servisu sira durante tinan-2018 nia laran.
Iha abertura retiru refere, Prokuradór-Jerál Repúplika (PJR), Dr. José da Costa Ximenes, aproveita hato’o Ben-vindu no Boas-Entradas tinan-2019 ba partisipante sira ne’ebé hetan prezensa másimu husi: Prokuradór Repúblika Distritál ho majistradu MP sira, Koordenadór Gabinete Sentral kombate Korrupsaun no Kriminalidade Organizadu, Koordenadór Servisu Kontensiozu Estadu, Diretora Jerál-PJR, Diretoris nasionál, no Xefi Departamentu no mós funsionáriu sira hotu husi MP.
Aléinde hato’o ben-vindu no boas entradas tinan foun 2019, PJR mós akresenta tan katak “hahú ohin to’o aban, familia boot MP halibur hamutuk iha fatin ne’e hodi hala’o Retiru Anuál ne’ebé ho tema “Avalia Progresu, Dezafiu tinan-2018 no Perspetiva Servisu ba tinan-2019”. Hanesan ita hotu hatene katak atividade husi retiru anuál ida-ne’e, nu’udar tradisaun ka lisan ida ne’ebé MP hala’o tinan-tinan, ho objetivu prinsipál atu haree no avalia servisu sira MP nian ne’ebé hala’o tiha ona iha tinan-2018, hodi buka hatene oinsá progresu no dezafiu sira ne’ebé mak atinji no enfrenta nune’e bele haree hamutuk planu no espetativa servisu MP nian ba tinan-2019 bazeia ba planu mapamentu anuál Prokuradoria Jerál Repúblika nian ne’ebé trasa tiha ona sai hanesan meta ka medida sira hodi uza atubele atinji objetivu refere”.
Iha fatin hanesan, PJR mós salienta katak retiru anuál ida-ne’e la’ós atu halo de’it avaliasaun ba servisu ne’ebé mak durante ne’e halo ona, maibé ninia importánsia mak oinsá atu hadi’a hamutuk buat balun ne’ebé mak ita seidauk halo. Tanba ne’e husu ba maluk sira katak ida-ne’e hanesan oportunidade di’ak ba ita atu bele tuur hamutuk hodi hamosu diskusaun no fó ideia konstrutivu ba malu kona-ba distinu instituisaun nian bele sai di’ak liután, tanba ne’e, ita mai iha ne’e, la’ós de’it atu hatudu liman ba malu, maibé oinsá mak ita hamutuk hodi fó ideia di’ak ba malu atu lori instituisaun ida-ne’e bele sai metin liután iha futuru.
Iha biban hanesan, PJR mós aproveita tempu ida-ne’e, hodi introdúz kona-ba atribuisaun OJE Prokuradoria Jerál Repúblika nian ba tinan-2018 no tinan-2019, katak “iha tinan-2018 MP moris ka depende de’it ba ‘duodesimu” tanba ne’e ita la konsege dezenvolve ka realiza ita-nia planu ho diak, hanesan Infraestrutura, ekipamentu no rekursu umanu. Ita espera katak iha tinan-2019, bainhira OJE aprova ona, mak MP bele ezekuta nia planu hanesan harii tan edifísiu ida iha Distritu Lospalos, inklui edifísiu Servisu Kontensiozu Estadu (SKE) no Gabineti Sentrál Kombate Korrupsaun no Kriminalidade Organizadu (GSKKKO) nian, sosa transporte hodi reforsa Majistradu foun sira no sei halo rekrutamentu ba Ofisiál Justisa hamutuk ema nain 14 hodi suporta Majistradu foun na’in 5 ne’ebé mak daudaun ne’e hala’o hela sira-nia estájiu”.
Hafoin ramata intervensaun hosi PJR, tuirmai halo kedas aprezentasaun relatóriu servisu hosi kada Sesaun.
Aprezentasaun dahuluk hosi Servisu Apoiu Tékniku Administrativu (SATA), ne’ebé aprezenta husi Diretora Jerál PJR, Dra. Ana Maria Pereira de Carvalho. Iha ninia aprezentasaun hato’o katak “dadaun ne’e, Servisu Administrasaun nian iha Diresaun tolu (3) mak hanesan; Diresaun Rekursu Umanu, Diresaun Informasaun Komunikasaun, Diresaun Finansa no seksaun Patrimóniu hodi haree ba Transporte sira iha MP.
Iha fatin hanesan, Diretora Jerál realsa mós kona-ba OJE MP nian ba tinan-2018 ne’ebé atribui rúbrika tolu (3) mak hanesan; Saláriu no Vensimentu, Bens Servisu no Kapitál Dezenvolvimentu.
Tuir Diretora Jerál katak “alokasaun OJE MP tinan-2018 hahú iha fulan-outubru, nune’e hosi fulan-janeiru to’o fulan-setembru ita uza de’it orsamentu duodesimu, tanba ne’e mak ita tenke esforsu an hodi ezekuta OJE tuir karater urjénsia de’it, nune’e mós iha fulan-Outubru, ita manda karta ba MdF Nasionál hodi husu tan orsamentu adisionál no hetan duni aprovasaun, ho nune’e mak ita nia Saláriu no Vensimentu bele kobre ho di’ak.
Tuir kedas ho Aprezentasaun husi Servisu Espesializadu sira hanesan Servisu Kontensiozu Estadu (SKE), ne’ebé aprezenta husi Koordenadór Dr. Pascásio Rosa Alves.
Iha nia aprezentasaun hato’o katak servisu refere iha komplexidade, tanba ninia natureza diferente ho asaun penál nia, nia abranje Jurisdisaun Sivil, Administrativa, Fiskál no Konta Públika sira, no defende liu interese Estadu RDTL iha Tribunal Distritál no Rekursu, no durante iha tinan-ne’e nia laran sira halo intervensaun prosessual hanesan Halo Petisaun Inisiál, Kontestasaun no partisipa Julgamentu, liu-liu sira mós aprezenta Servisu hamutuk ho AIFAESA hodi rezulta Pagamentu Koima, Selu Kustu Judisiál, no Report ho selu multa iha responsablidade Finanseiru.
Ho servisu hirak ne’e SKE husu atu aumenta tan Prokuradór, fórmasaun ba Majistradu sira kona-ba matéria sivil, administrativu no fiskál, no mós nessesáriu seluk kona-ba atu kria Sistema SIGI iha Servisu Kontensiozu Estadu nian, no selu-seluk tan.
Tuir fali aprezentasaun husi Gabinete Sentrál Kombate Korrupsaun no Kriminalidade Organizadu (GSKKKO), PDB, PDS no PDO, relativamente ho korrupsaun no kriminalidade organizadu konforme sirkular n° 02/PGR/2015, ne’ebé aprezenta husi Adjuntu-PJR, Dr. Alfonso Lopez.
Katak servisu husi gabinete refere importante tebes tanba ka’er kazu krime korrupsaun no kazu krime komplexu sira seluk nune’e presiza hadia nafatin tantu instalasaun, ekipamentu no rekursu umanu nian hodi halo atuasaun ne’ebé efikasia liu iha tinan-2019.
Aléinde ne’e, aprezenta mós Majistradu sira nia partisipasaun iha faze Julgamentu to’o desizaun, Ofisiál Justisa sira nia dilijensia no mós desizaun sira kona-ba: Objetu sira apreendidu no mós Rekuperasaun Ativa ho kusta ne’ebé devolve ona ba Estadu durante tinan-2018.
Hato’o mós susessu no desafiu ne’ebé sira enfrenta iha tinan-2018 hodi rekomenda katak: iha nafatin fórmasaun ba Majistradu no Ofisiál Justisa, presiza fatin halo dilijensia, no atu hadia servisu seluk nesessariu.
Loron daruak ba retiru ne’e kontinua ho aprezentasaun relatóriu anuál hosi Prokuradór Distritál sira iha jurisdisaun haat hanesan PDD, PDB, PDS no PDO hodi haree kona-ba atividade hotu-hotu, hanesan progresu, dezafiu no mós espetativa sira iha tinan-2019 iha Prokuradória Distritál sira hotu.
Aprezentasaun hahú hosi Prokuradór Distritál Dili (PDD), Dr. Jacinto Babo Soares, dehan sira nia lema ba retiru ne’e mak: ‘servisu koletivu no uza rekursu hotu hodi suporta atu atinji objetivu mak reduz pendensia’, nia mós hato’o katak foin mak asumi kargu hanesan Prokuradór Distritál Dili seidauk lori tempu naruk, maibe tenta hodi aprezenta rezultadu servisu PDD nian durante tinan-2018 mak hanesan; parte instalasaun, Rekursu umanu, no movimentasaun prosessu sira.
Prokuradór ne’e dehan, instalasaun edifisiu PDD nian naton hodi halo servisu maibe presiza halo manutensaun hodi kria kondisaun di’ak ba ambiente servisu, tanba PDD sai fatin sentrál ba atendimentu krime sira, maibe ho esfrosu tomak Majistradu ho funsionariu sira, servisu nafatin hodi alkansa sira nia objetivu hahu ona iha planu foun ba tinan-2019.
Haree ba movimentasaun servisu husi PDD nian ne’ebé barak, ho nune’e Dr. Jacinto Babo rekomenda kestaun lubuk ida hodi haree, no tau planu implementasaun hanesan: aumenta sala investigasaun, fó formasaun espésifiku ba investigadór liu-liu Ofisiál Dilijensia sira, presiza troka komputadór ne’ebé tuan tanba labele funsiona ho diak, kontinua halo sensibilizasaun ba komunidade sira iha suku no postu administrativu ne’ebé identifika iha risku kriminalidade a’as liu, no presiza mós aumenta Prokuradór, ho razaun prosesu pendente aumenta a’as iha tinan ne’e.
Aléinde, sira mós aprezenta Majistradu sira nia partisipasaun iha faze Julgamentu, Ofisiál Justisa sira nia dilijensia no mós desizaun sira kona-ba indemnizasaun ba lezadu sira, Multa no Kusta Judisiál no servisu seluk ne’ebé relevante.
Tuir kedas ho aprezentasaun hosi Prokuradóra Distritál Baucau (PDB), Dra. Remizia de Fátima da Silva, mós aprezenta katak fóin asumi kargu nu’udar PDB maibé tenta hodi relata servisu sira PDB iha tinan-2018, asuntu hanesan liu-liu haree ba Instalasaun, Rekursu Umanu no Movimentasaun Prosessu sira. Depois iha esplikasaun relativamente ho assuntu hirak iha leten, Prokuradóra ne’e akresenta katak iha dezafiu balun mak ita infrenta maibé nia promote katak sei hadia no refórsa di’ak liután, prestasaun servisu iha tinan-2019.
Aléinde ne’e, aprezenta mós Majistradu sira nia partisipasaun iha faze Julgamentu, Ofisiál Justisa sira nia dilijensia no desizaun sira kona-ba indemnizasaun ba lezadu sira, Multa no Kusta Judisiál no servisu seluk ne’ebé relevante.
Ikus liu Dra. Remizia rekomenda atu distribui motorizada boot ba seksaun esternu (notifikasaun) tanba daudaun ne’e motorizada ne’ebé uza ba notifikasaun nian aat hotu, hela ida de’it mak di’ak, kuntinua halo konsesializasaun ba komunidade, no seluk seluk tan ne’ebé nesessáriu.
Tuir mai aprezentasaun hosi Prokuradór Distritál Suai, Dr. José Elo infórma katak nia mós foin asume kargu hodi troka Prokuradór tuan, no tenta hodi aprezenta rezultadu servisu PDS iha tinan-2018 kona-ba atividade no produtividade hosi Prokuradór na’in haat ne’ebé mak koloka iha PDS no iha Bobonaro.
Aléinde-ne’e, aprezenta mós majistradu sira nia partisipasaun iha faze Julgamentu, Ofisiál Justisa sira nia dilijensia no desizaun sira kona-ba Indemnizasaun ba lezadu sira, Multa no Kusta Judisiál no servisu seluk ne’ebé relevante.
Ikus liu rekomenda hodi haree asuntu balun nesesáriu hodi komplementa hanesan lojistika no selu-seluk nune’e hodi hadia servisu sai di’ak liu iha tinan-2019.
Ikus liu mak aprezentasaun servisu hosi Prokuradór Distritál Oecusse, Dr. Mateus Nessi ne’ebé aprezenta mós kona-ba instalasaun no área servisu PDO nian inklui rekursu umanu ne’ebé iha.
Aléinde-ne’e, aprezenta mós Majistradu sira nia partisipasaun iha faze julgamentu, Ofisiál Justisa sira nia dilijensia no desizaun sira kona-ba Indemnizasaun ba lezadu sira, Multa no Kusta Judisiál no servisu seluk ne’ebé relevante.
Ikus-liu, rekomenda hodi haree asuntu balun nesesáriu hodi instala laboratoriu DNA tanba kazu barak mak aman nega oan sira, kuntinua halo sosializasaun ba komunidade hodi prevene krime sira.
Partisipa iha retiru anuál ida-ne’e mak hanesan; Prokuradór-Jerál Repúblika, Adjuntu Prokuradór-Jerál Repúblika, Inspetora MP, Prokuradór Repúblika Distritál ho Prokuradór Repúblika, asesor Internasionál sira no mós dirijente sira husi Funsionáriu Rejime Jerál (SATA) no Rejime Espesial (Ofisiál Justisa). (Media/PJR)