Manatutu, Timor-Leste – Prokuradoria Jerál Repúblika liu hosi Prokuradoria Distritál Baukau hala’o sosializasaun kona-ba Lei Nú. 5/2017 Rejime Jurídiku kona-ba Prátika Arte Marsiál, Rituál, Arma Branka, no Rama Ambon  iha Suku Ma’abat, Postu Administravitu Manatutu, Munisípiu Manatutu, iha Segunda (20/11/17) foin lailais ne’e.

Objetivu hosi sosializasaun ne’e mak atu habelar informasaun kona-ba Prátika Arte Marsiál, Rituál, Arma Branka, no Rama Ambon, ne’ebé mosu iha sosiedade nia leet. Iku-ikus ne’e, mosu insidente lubuk ida ne’ebé envolve utilizasaun arma branka  iha konflitu entre grupu oioin ne’ebé pratika arte marsiál no/ka rituál.

Sosializasaun lei ne’e organiza hosi Ministériu Públiku iha kooperasaun hamutuk ho PNTL no Ministériu Justisa liuhosi Diresaun Notáriu no Konservatóriu Munisípiu Manatutu.

Prokuradora Distritál Baukau, Dra. Ivonia Maria Guterres, iha ninian intervensaun haktuir prosedimentu kriminál nian ne’ebé ema presiza halo-tuir bainhira mosu krime ida.

“Prosedimentu kriminál nian dalan mak primeiru hato’o keixa ba polísia hodi kompleta keixa depois parte polísia hato’o ba Minitériu Públiku hodi haree no rejista ba krime refere depois sei halo fali investigasaun no karik hetan prova sufisiente, entaun Minitériu Públiku halo akuzasaun, ba iha tribunál hodi halo julgamentu ba ema ne’ebé halo krime ne’e,” Prokuradora ne’e dehan.

Xefe Invstigaaun PNTL Eskuadra Manatutu, Ivo Magno, husu atu partisipante sira iha eventu sosializasaun ne’e haktuir informasaun ne’ebé sira hetan ba sira-nia maluk sira, liliu joven sira.

Ajente PNTL ne’e mós apela atu komunidade servisu hamutuk ho PNTL hodi kombate krime oioin ne’ebé mosu iha sosiedade relasiona ho prátika arte marsiál no/ka rituál no utilizasaun ka pose hosi arma branka ‘Rama Ambon’.

“Husu ba membru komunidade sira, inklui autoridade lokál, hodi pasa informasaun ba malu, hatutan ba-malu liliu ba ita nia joven sira, tanba dalaruma estadu halo intervensaun, sosiedade sira mos hakfodak no la hatene lei ne’e rasik, no tan ne’e ho sosializasaun ida-ne’e sira bele tranzmite informasaun sira ne’e ba maluk sira ne’ebé la marka prezensa,” Ivo destaka.

Timor-Leste, nu’udar país pós-konflitu ida dala-barak mak mosu konflitu entre grupu sira ne’ebé pratika arte marsiál no/ka ritual diferente. Dala barak tebes mak konflitu ne’ebé envolve grupu sira ne’e rezulta mate no kanek, inklui ema sira ne’ebé inosente.

Iha fulan ida liubá, PNTL halo kapturasaun no detensaun ba grupu ida ne’ebé pratika hela arte marsiál no/ka ritual, inklui rai arma branka oioin, hanesan katana, iha área Taibessi.

“Ami apela ba membru komunidade sira atu depois rona sosializasaun lei ne’e atu la bele komete tan krime,” dehan ajente polísia ne’e.

Tuir lei ne’e, ema hirak ne’ebé mak atu pratika arte marsiál no/ka rituál tenke halo iha eskola ka sentru ne’ebé dedika ona ba objetivu ida-ne’e no sentru hirak ne’e tenke hetan lisensa ka autorizasaun hosi autoridade sira kompetente.  Sira ne’ebé halo violénsia ruma relasiona ho arte marsiál, inklui utilizasaun arma branka oioin, inklui Rama Ambon iha konflitu, sei hetan pena prizasaun entre tinan haat to’o tinan ualu.  (Média PJR/Maria Lin)