Vemasse — Prokuradoria Jerál Repúblika liuhosi Prokuradoria Distritál Baukau (PDB) halo sosializasaun Lei Nú. 5/2017 kona-ba Rejime Jurídiku, Prátika Arte Marsiál, Rituál, Arma Branka, no Rama Ambon iha Suku Vemasse, Postu Administrativu Vemasse, Munisípiu Baukau, iha Sesta (24/11/2017) foin lailais ne’e.
Objetivu hosi sosializasaun ne’e mak atu fahe informasaun kona-ba Prátika Arte Marsiál, Rituál, Arma Branka, no Rama Ambon, ne’ebé mosu iha suku Vemasse no mosu insidente lubuk ida ne’ebé envolve utilizasaun arma branka iha konflitu entre grupu oioin ne’ebé pratika arte marsiál.
Sosializasaun lei ne’e organiza hosi Ministériu Públiku iha kooperasaun hamutuk ho PNTL no Ministériu Justisa liu hosi Diresaun Nasionál Rejistu Notariadu (DNRN), Departementu Rejistu Kriminál Munisípiu Baukau nian.
Ho sosializasaun ne’e, Parte Ministériu Justisa liuhosi Diresaun Nasionál Rejistu Notariadu (DNRN), Departementu Rejistu Kriminál Diretór DNRN Munisípiu Baukau Armando de Carvalho iha ninia intervensaun koalia kona-ba Dekretu Lei nú. 16/2003 kona-ba Rejistu Kriminál.
Nia haktuir, rejistu Kriminál nia objetivu ne’e bainhira ema ne’ebé komete krime depois tama ba Ministériu Públiku lori ba tribunál hodi julga, depois desizaun finál, tribunál haruka karta ida ba departementu rejistu kriminál hodi arkivu iha sistema, maka loron ida hakarak ba trata nia dokumentus rejistu kriminál hodi bele buka servisu ou hakarak ba kontinua eskola iha rai liur sei presiza rejistu kriminál, iha rejistu kriminál nia-laran sei mosu “nada consta” no “consta”.
“nada consta signifika katak ema ne’e la halo krime no consta signifika katak ema ne’e komete ona krime, entaun sira mos la bele hetan oportunidade atu kontinua eskola” Diretór ne’e haktuir.
Nia apela ba komuinidade sira, liuliu ba joven sira atu la bele komete krime tanba tuir nia krime ne’e buat ida ne’ebé sei taka ema-nia dalan ba futuru.
“Krime ne’e buat ida la-di’ak, (tanba) sei taka dalan ba imi nia futuru oin-mai no di’ak liu hanoin eskola didi’ak, buka tuir formasaun hodi futuru oin mai bele compete,” nia aumenta.
Nia mós haktuir tan katak bainhira ema ruma hakrak muda anotasaun consta iha sertidaun komportamentu di’ak nian ba iha nada consta, entaun ema ne’e tenke hatama karta ida ba juís ne’ebé fó desizaun finál hodi haruka karta ida ba Departementu Rejistu Kriminál hodi muda.
Prokuradora Distritál Baukau, Dra. Ivónia Maria Guterres, iha ninia intervensaun haktuir katak hanesan Prokuradora Repúblika halo konta ba iha Munisipiu Baukau, Manatutu, no Lospalos, hakarak hato’o katak prosedimentu ne’ebé durante ne’e iha no oinsá nia lala’ok prosedimentu.
“Primeiru maka tenki hato’o ba polísia hodi halo partisipasaun ida haruka ba iha Ministériu Públiku, depois Ministériu Públiku rejista no halo investigasaun maka hetan prova ne’ebé sufisiente ona, entaun Ministériu Públiku halo akuzasaun ba iha tribunál hodi marka audensia julgamentu nian.
Tuir Prokuradora ne’e, Estadu promulga lailais lei nú. 5/2017 hodi prevene sasán kro’at, tanba ema barak sai vítima ba armas brankas hanesan rama Ambon iha fatin hotu-hotu, se kuandu ho prova sufisiente, entaun rejista no tau iha rekizita buletin rejistu kriminál, no lori ba iha tribunál se bainhira kondena ona suspeitu ne’e katak sala, tránzitu enjulgadu, rejultadu ne’e haruka ba kedas iha rejistu kriminál hodi arkiva, tanba ne’e susar ona ba sira atu kontinua eskola no buka servisu.
Lei Nú. 5/2017 ho data 16 Abríl 2017 ne’e promulga iha 12 Abríl 2017 ho naran Rejime Jurídku kona-ba Prátika Artes Marsiais, Rituais, Armas Brankas, Rama Ambon no Kinta Alterasaun ba Kódigu Penál.
Tuir lei ne’e, ema hirak ne’ebé mak atu pratika arte marsiál no/ka rituál tenke halo iha eskola ka sentru ne’ebé dedika ona ba objetivu ida-ne’e no sentru hirak ne’e tenke hetan lisensa ka autorizasaun hosi autoridade sira kompetente.
Sira ne’ebé halo violénsia ruma relasiona ho arte marsiál, inklui utilizasaun arma branka oioin, inklui Rama Ambon iha konflitu, sei hetan pena prizasaun entre tinan haat to’o tinan ualu. (Média PJR/Maria Lin)