Dili, Timor-Leste – Prokuradór Jerál Repúblika (PJR), José da Costa Ximenes, hato’o rezultadu hosi Enkontru Jerál XV hosi PJR CPLP nian ne’ebé foin lailais ne’e hala’o iha Dili hosi 25-27 Outubru 2017 liuhosi konferénsia imprensa ida ho kanál média nasionál sira iha Segunda (06/11/2017) iha repartisaun PJR nian iha Kolmera, Dili.

Tuir PJR, Enkontru Jerál Anuál hosi PJR CPLP ne’e hala’o bazeia ba objetivu prinsipál lima, nu’udar haktuir iha Rejimentu Internu:

  1. Koordena asaun kooperasaun jurídika iha Ministériu Públiku CPLP nian;
  2. Promove, insentiva no dezenvolve relasaun entre ninian membru sira iha domíniu jurídiku no judisiáriu;
  3. Estimula partisipasaun hosi membru no majistradu sira iha atividade formasaun no aprimoramentu profisionál;
  4. Promove interkámbiu esperiénsia no informasaun iha domíniu kooperasaun jurídika no judisiária, jurisprudensiál no bibliográfika; no
  5. Viabiliza reflesaun konjunta ba tema no kestaun oioin ne’ebé sai interese komún ba sistema jurídiku no judisiáriu oioin.

PJR haktuir katak Enkontru Jerál XV hosi PJR CPLP 2017 ne’e hetan partisipasaun hosi PJR na’in hitu, hanesan João Maria Moreira de Sousa (Angola), Oscar Silva Tavares (Kabu Verde), António Sedja Mam (Giné Bisau), Beatriz Buchili (Mosambike), Joana Marques Vidal (Portugál), Frederique Samba Viegas d’Abreu (Saun Tomé no Prínsipe) no Ip Son Sang (Rejiaun Administrativa Espesiál Makau), ne’ebé marka prezensa iha Enkontru ne’e nu’udar Observadór Permanente.

PJR mós informa katak PJR Brazíl (Grace Maria Mendonça) la bele marka prezensa iha Enkontru ne’e tanba razaun interna no PJR Giné Ekuatoriál (Jose Olo Obono) la fó resposta ruma relativamente ninian prezensa iha Enkontru ne’e.

Iha Enkontru Jerál XIV ne’ebé hala’o iha Lizboa, Portugál iha 2016, Timor-Leste hetan priviléjiu boot hodi sai nu’udar uma-na’in ba XV Enkontru Jerál PJR CPLP no hili PJR Timor-Leste sai nu’udar prezidente hosi PJR CPLP ba 2017.

Iha Enkontru Jerál XV ne’e, PJR sira konkorda ona atu halo tan Enkontru Jerál XVI iha Saun Tomé no Prínsipe iha 2018.

Tema sentrál ne’ebé Enkontru Jerál 2017 hili mak Ministériu Públiku no Dezafiu sira Globalizasaun nian. Ho tema ne’e, PJR sira ko’alia kona-ba saida de’it mak Ministériu Públiku halo hodi enfrenta dezafiu Globalizasaun nian, inklui fortalesementu institusionál no kooperasaun jurídika no judisiária oioin hodi responde di’ak liu tan kriminalidade organizada no tranznasionál ne’ebé mosu tanba globalizasaun.

Iha loron daruak, Enkontru Jerál ne’e loke ho konferénsia ida kona-ba Violénsia bazeia ba jéneru: Aspetu jurídiku no sosiál ne’ebé aprezenta hosi eis PJR Dra. Ana Pessoa.  Tuir PJR, iha Timor-Leste kazu violénsia doméstika okupa pozisaun númeru daruak ne’ebé aas iha depois ofensa hasoru integridade fízika, ne’ebé hamutuk ho krime seksuál konstitui kuaze 30 porsentu hosi krime sira ne’ebé rejista iha Ministériu Públiku iha 2016.

PJR mós ko’alia kona-ba rezultadu hosi Enkontru ne’e mak hamosu Deklarasaun Dili nian, ne’ebé foka ba pontu haat tuirmai:

  1. Prokurador sira CPLP rekoñese katak fenómenu globalizasaun poténsia maiór no interasaun ne’ebé lais entre estadu sira no intensifika sirkulasaun ema, sasán, merkadoria, no kapitál;
  2. Konsidera situasaun ida-ne’e fasilita kriminalidade organizada tranznasionál, sirkulasaun ema no kapitál sira ne’e fasilita mós kriminalidade organizada ne’ebé ezekuta rezultadu ne’e dala barak fahe ba ordenamentu jurídiku nasionál oioin;
  3. Informatizasaun ba sosiedade fasilita dezmaterializasaun kriminozu; no
  4. Prokurador Jerál sira mós informa kona-ba importánsia kooperasaun internasionál hodi bele kombate krime tranznasionál, tanba la-ho kooperasaun internasionál imposivel atu kombate kriminalidade organizada no tranznasionál.

Iha Deklarasaun ne’e, PJR sira mós deklara atu insentiva adosaun ba instrumentu jurídiku internasionál sira kona-ba kombate krime organizadu tranznasionál no asume kompromisu atu promove no apoiu hosi Estadu no instánsia sira kona-ba adezaun hosi país membru konvensaun hotu kona-ba Siberkrime nian ne’ebé adopta iha Budapeste iha loron 23 Novembru 2001 (ne’ebé koñesidu ho Konvensaun Budapeste).

PJR mós ko’alia mekanizmu judisiária penál, inklui Memorandu Entendimentu, liuliu hosi XI Enkontru Jerál PJR CPLP iha Luanda (Angola) iha 2013 kona-ba matéria penál, matéria estradisaun iha espasu CPLP, no transferénsia kondenada sira iha jurizdisaun CPLP nian.

Iha Enkontru ne’e Timor-Leste mós propoin kestaun ida kona-ba auxíliu judisiária mútua iha ámbitu kriminalidade tranznasionál ba pedidu sira ne’ebé relativa ho identifikasaun, lokalizasaun, konzelamentu ka aprensaun ba sasán sira, produtu instrumentu krime nian no lakon sasán hirak ne’e.  Tuir PJR, partisipante sira simu proposta ne’e iha unanimidade.

PJR sira mós haktuir katak Enkontru Jerál 2017 ne’e sai nu’udar ezemplár ida hodi hamosu rezultadu hirak ne’ebé pozitivu tebes, la’ós de’it ba Timor-Leste maibé mós ba CPLP.

PJR uza mós oportunidade ne’e hodi hato’o agradesimentu ba média ne’ebé halo ona kobertura ba atividade oioin durante Enkontru Jerál XV PJR CPLP nian semana rua liubá. (Média PJR/Maria Lin)