DILI – Arguidu na’in 13 ne’ebé komete krime omisídiu agravadu hodi halakon vítima Manuel nia vida, aleinde komete krime sira ofensa integridade fízika, danu simples no inséndiu/sunu iha Aldeia Nunumea, Suku Lação, Sub-distritu Atsabe, Distritu Ermera, iha loron-2, fulan-novembru, tinan-2014, hetan pena prizaun tinan 20 to’o tinan 22.

Relasiona ho kazu refere, desizaun Tribunál Distritál Dili ne’ebé fó sai iha loron-30, fulan-maiu, tinan-2016, mós kondena arguidu ida tan ba prizaun tinan 19 tanba hanesan ko-autór ba omisídiu agravadu no inséndiu, rua seluk hetan prizaun tinan haat nu’udar kúmplise tanba futu lia halo krime omisídiu agravadu, no ida hetan sentensa tinan tolu, suspende ba tinan lima, tanba hanesan autór ba krime ofensa ba integridade fízika rua.
Desizaun tribunál nian ne’e bazeia ba akuzasaun ne’ebé aprezenta hosi Ministériu Públiku katak iha loron-2, fulan-novembru, tinan-2014, lezadu sira ho família hamutuk ba vizita rate no fila mai iha uma tradisionál, ne’ebé harii iha sira nia uma sorin, hodi selebra loron finadu.
Lakleur lezadu Rogério Fátima da Cruz ba karreta ne’ebé para iha dalan ninin uma oin hodi foti fós, akompaña hosi sasin Pascoela, no arguidu Gilberto da Conceição lori motor liu ba buka atu soke Pascoela enkuantu nia la’o iha dalan ninin. Rogério hakilar ba Pascoela katak motor atu soke nia no arguidu Gilberto hahú diskute ho lezadu Rogério no ba tuku lezadu iha ulun, lakleur mai tan arguidu sira Rui de Araújo ho Miguel Amaral hodi tuku dala barak iha lezadu nia kotuk no hirus matan to’o halo arguidu monu ba rai no desmaia. Entaun Lucia da Cruz, ne’ebé Rogério nia inan, husu ba nia oan sira seluk Paul da Cruz, José Fátima da Cruz no Adérito Fátima da Cruz atu lori lezadu Rogério ba uma laran, derepente mai tan arguidu Miguel da Conceição, Isac de Araújo, Lucas da Conceição, José da Costa, Domingos de Fátima, Agustinho Mali, Luis de Fátima, Abel de Araújo, Aguido de Araújo, Domingos Maumeta da Conceição, Miguel de Araújo ne’ebé hamutuk ho arguidu seluk nain tolu Miguel Amaral, Rui de Araújo no Gilberto hakilar “sobu, sobu” no tama iha lezadu sira nia uma laran hodi baku lezadu José no tuku tebe lezadu Paul to’o desmaia, no bainhira arguidu ida atu dulas ninia ulun lezadu Manuel hakilar “ai kuitadu hau nia oan na’in rua ohin kalan ne’e mate hotu ona” no foti tudik iha hadak leten hodi halo kedas golpe ida hasoru arguidu Gilberto. Arguidu sira lori sai tiha Gilberto tanba kanek no depois ba fali lezadu sira nia uma ho tan arguidu sira Mateus da Cunha, no ema sira seluk tan ne’ebé la identifika hodi hakilar “sobu, oho e sunu”. Ho ida ne’e, lezadu sira ho membru família sira seluk halai sai hosi uma, maibé Manuel no Lúcia hela bainhira arguidu sira ne’ebé refere ona tuda uma. Iha momentu ne’e arguidu sira Ermelinda Mutu Bere da Costa hakilar “Ha’u nia maun Beluli mate imi sira ne’e la mane”, no Clarina Amaral hakilar “agora imi lakohi oho buan nega, buan ne’e oho tena Sr. Furel Beluli”. Entaun, arguidu Agostinho Mali tuda fatuk iha lezadu Manuel nia ulun halo nia monu iha rai no arguidu sira Miguel da Conceição, Isac de Araújo, Lucas da Conceição, José da Costa, Domingos de Fátima, Agustinho Mali, Luis de Fátima, Abel de Araújo, Aguido de Araújo, Domingos Maumeta da Conceição, Miguel de Araújo, Miguel Amaral no Rui de Araújo ba besik nia ho katana, tudik no ai. La kleur uma lezadu sira inklui mate-isin Manuel nian iha laran, aleinde uma tradisionál no motor lezadu sira nian, ho tan karreta ida hetan sunu.
Iha akórdaun hosi Tribunál Distritál Dili, ne’ebé fó sai iha loron-30, fulan-maiu, tinan-2016, kondena Miguel Amaral ho pena únika tinan 22 kadeia tanba hanesan autór material ba krime ofensa ba integridade fízika tolu tuir artigu 145, ko-autór ba krime omisídiu agravadu ida tuir artigu 139 al. b), danu simples tuir artigu 258 n.° 1, no inséndiu tuir artigu 263 n.° 1, hotu hosi Kódigu Penál. Rui de Araújo mós kondena ba krime sira hanesan, maibé krime ofensa ba integridade fízika rua, no hetan pena prizaun tinan 21. Arguidu sira na’in 11 mak hanesan Agostinho Mali, Domingos de Fátima, José da Costa, Domingos Maumeta da Conceição, Lucas da Conceição, Isac de Araújo, Luis de Fátima, Abel de Araújo, Aguido de Araújo, Miguel da Conceição no Miguel de Araújo hetan prizaun tinan 20 tanba komete krime sira ne’ebé temi ona maibé ofensa ba integridade fízika ida de’it. Aleinde ida ne’e, arguidu ida tan, Mateus da Cunha, hetan pena prizan tinan 19 tanba ko-autór ba krime omisídiu agravadu no inséndiu, Ermelinda Mutu Bere da Cruz no Clarina Amaral hetan sentensa prizaun tinan haat tanba hanesan kúmplise no futu lia halo krime omisídiu agravadu tuir artigu 139 al. b) no 32 hosi Kódigu Penál, no Gilberto da Conceição hetan sentensa tinan tolu, suspende ba tinan lima, tanba hanesan autór ba krime ofensa ba integridade fízika rua. Ho ida ne’e, Tribunál determina atu taka prizaun preventiva hasoru Gilberto da Conceição no restitui kedas ninia liberdade tuir termu sira hosi artigu 203 n.° 2 no 3 Kódigu Prosesu Penál nian.
TDD mós kondena arguidu sira na’in 13 ne’ebé involve iha sunu uma no karreta atu selu indenizasaun ho valor $14.455,00 hodi taka fali danu patrimoniál ne’ebé lezadu Manuel ho ninia familia hetan, ho tan valor $24.000,00 hodi taka fali prejuízu ne’ebé Piedade da Cruz hetan hosi aktu sunu karreta ho sasan no osan iha laran.
Entretantu, TDD absolve arguidu na’in 14 seluk hosi omisídiu agravadu, ofensa ba integridade fízika simples, inséndiu no furtu agravadu tanba konsidera faktus iha auto la prova katak sira komete krime sira ne’e. Relasiona ho krime furtu agravadu, ne’ebé mós tama iha akuzasaun MP nian, TDD absolve arguidu sira ba krime ne’e tanba konsidera la provadu katak uluk sunu karreta Piedade da Cruz nian arguidu sira naok karreta ne’e hodi foti mina, osan no sasan hosi karreta laran.
Julgamentu ne’e hala’o hosi kolektivu juiz sira, prezide hosi Dra. Jumiaty Maria Freitas ho tan Dr. Antonino Helder no Dra. Albertina das Neves. Ministériu Públiku reprezenta hosi Dr. Rogério Viegas Vicente no arguidu sira hetan asisténsia legál hosi Defensoria Públika no akompaña mós hosi advogadu privadu. (Média PJR)