MP hala’o Retiru Anuál hodi avalia serbisu sira ne’ebé halo ona durante tinan-2019Dilí – Sabadu, loron-18, fulan-Janeiru, tinan-2020, Ministériu Públiku halo Retiru Anuál hodi avalia atividade serbisu sira ne’ebé mak hala’o ona durante tinan-2019.
Bainhira halo abertura ba retiru refere ne’e, Prokuradór-Jerál Repúblika Dr. José da Costa Ximenes dehan “hau apresia ba esforsu hothotu ne’ebé mak hala’o tiha ona iha tinan-2019, maske ho dezafiu oioin ne’ebé ita hasoru maibé ita konsege atinji objetivu lubuk ne’ebé mak ita hala’o tiha ona iha planu asaun anuál tinan-2019 ninian”.
Iha biban ne’e, PJR mós la haluhan hodi kongratula ba esforsu sira ne’ebé mak halo ona husi Prokuradória Distrital sira hanesan PDB, PDS, PDO no liuliu ba PDD ne’ebé mak halo ona esforsu makaas hodi konsege finaliza prosesu hamutuk 2.967, ida-ne’e hanesan serbisu koletivu ida bé di’ak tebtebes no mós ho apoiu husi prokuradór estajiáriu na’in-5 ne’e fó kontribuisaun makaas tebes ba PDD. No rekrutamentu ba ofisial justisa sira bé tuirmai sei suporta no ajuda majistradu estajiáriu sira-nia servisu atu bele sai di’ak liután iha tinan ida-ne’e.
Prokuradór-Jerál Repúblika hateten dalawain katak importante liu mak asaun sira responsabilidade nian, keta haluhan katak ita-nia objetivu ida mak atu tinan ba tinan MP hetan prestijiu no hetan respeitu husi komunidade sira, nune’e importante atu fó nafatin rekomendasaun ba komunidade sira ne’ebé buka Justisa.
Prokuradór-Jerál sei buka nafatin maneira oioin hodi hametin dixiplina iha MP nia laran, tanba objetivu boot ida mak atu asegura serbisu koletividade, no la iha objetivu pesoál, maibe iha de’it mak objetivu prinsipál atu garante MP nia prestijiu.
“Ha’u hanoin ida-ne’e importante tebes ba ita no hahú husi diresaun idak-idak toma responsabilidade hodi garante kualidade serbisu nian la’o ho di’ak. Ho ida-ne’e de’it mak ita bele la’o, tanba iha ida ka rua mak halo sala entaun bele estraga sira seluk sira-nia servisu, tenki garante no proteze didi’ak ita-nia instituisaun no hamutuk hodi haforsa ekipa servisu ne’e mak importante liu”. Tenik PJR
Iha sorin seluk, PJR husu ba Prokuradór Distrital sira atu hametin nafatin unidade, karik iha problema ruma tenki buka solusaun no hakbesik-an ba Inspetora MP ka Adjuntu-PJR no Prokuradór-Jerál, nune’e, bele hamutuk rezolve tiha problema ne’ebé iha.
PJR mós uza oportunidade ida-ne’e hodi hato’o ninia mensajen ba Prokuradór sira husi PDD, PDB, PDS, PDO no ofisiál justisa inklui funsionáriu públiku sira atu konsolida hamutuk hodi fortifika no hametin didi’ak ita-nia instituisaun. Tenki tau interese instituisaun nian hanesan buat ida ne’ebé importante, MP nu’udar pilár ida husi órgaun soberanu haat ne’ebé iha, nune’e, ita iha obrigasaun hodi hametin didi’ak instituisaun MP nian, uluk ita iha faze konstrusaun maibé agora ita iha faze ida hametin ita-nia instituisaun.
Hafoin PJR hato’o tiha ninia liafuan ikus nian, tuirmai halo kedas ho aprezentasaun relatóriu servisu nian husi kada sesaun sira.
Aprezentasaun dahuluk husi Servisu Apoiu Tékniku no Administrasaun (SATA) ne’ebé hato’o husi Diretora Jerál, Ana Maria Pereira de Carvalho, ne’ebé esplika kona-ba OJE MP tinan-2019 nian ne’e atribui tiha ba rúbrika haat (4) hanesan; Saláriu no Vensimentu, Bens Servisu, Kapitál Menór no Kapitál Dezenvolvimentu.
Diretora Jeral relata liután katak, ezekusaun orsamentu anuál 2019 aloka tiha hanesan tuirmai; Saláriu no Vensimentu ho montante hamutuk US$ 2.519.791 no ezekuta to’o US$ 1.946.817,97 ka ekivale ho persentajen 77%, kona-ba Bens no Servisu ho montante hamutuk US$ 1.420.587,47 no konsege ezekuta to’o US$ 1.372.636,70 ka ekivale ho persentajen 97%, tuirmai Kapital Menór ne’ebé ninia montante hamutuk US$ 337.000 no ezekuta to’o US$ 308.790 no ikusliu mak Kapital Dezenvolvimentu ne’ebé mak konsege aloka tiha ho montante hamutuk US$ 248.930, ezekuta to’o US$ 40.799,32 ka ekivale ho persentajen 16%. Ho nune’e, totál ezekusaun orsamentu anual 2019 nian hamutuk US$ 4.526.308.47 no konsege ezekuta to’o US$ 3.669.043.
Diretora Jerál mós informa tan katak, hahú husi fulan-Janeiru, tinan-2020, sei uza de’it orsamentu duodésimu, tanba ne’e mak tenke esforsu-an hodi ezekuta OJE tuir karakter urjénsia nian de’it.
Aprezentasaun tuirmai husi Koordenadór Servisu Kontensiozu Estadu (SKE) Dr. Pascásio Rosa Alves, ne’ebé relata katak, durante iha tinan-2019 ne’e nia laran sira halo intervensaun prosessuál sira hanesan halo petisaun inisiál, rekerimentu inisiál, pedidu informasaun ba ezisténsia bens, konstetasaun no sira seluk tan, no husi totál prosesu sira ne’e hetan kustu pagamentu judisiais nian no koima hamutuk montante US$ 17.248.6 ba kaixa estadu nian. Prosesu pendente ba tinan-2020 nian hamutuk 326, haree ba relatóriu anuál refere prosesu pendente tinan-2019 aas tebes, no mós SKE sei menus funsionáriu tékniku (ofisiál justisa) hodi fó apoiu majistradu sira-nia servisu, no difikuldade durante ne’e mak prosesu administrativu sira ne’ebé remetidu ba iha Tribunál, laiha liu movimentu hodi halo julgamentu no desizaun.
Dr. Aderito A. P. Tilman ne’ebé nu’udar Koordenadór Gabinete Sentrál Kombate Korrupsaun no Kriminalidade Organizadu (GSKKKO) iha biban ne’e hato’o mós ninia relatóriu relasionadu ho atividade servisu sira ne’ebé mak halo ona durante tinan-2019, husik hirak-ne’e mak hanesan prosesu entrada hamutuk 249, ne’ebé ba kazu korupsaun hamutuk 105 no kazu la’ós korupsaun nian hamutuk 144, no konsege finaliza kazu sira hamutuk 215, pendente ba tinan ne’e hamutuk 202. Aleinde ne’e, Gabinete GSKKKO hatama ona orsamentu ba kofre Estadu durante tinan-2019 nian hamutuk US$ 326.098,04. No hato’o mós kona-ba susesu no dezafiu ne’ebé sira enfrenta durante tinan-2019, no tuirmai rekomenda katak haree ba relatóriu anuál refere ne’ebé prosesu pendente iha tinan-2019 sei aas tebes tanba dezafiu ne’ebé GSKKKO enfrenta relasionadu ho ofisiál justisa sei menus hodi bele fó apoiu ba majistradu sira-nia servisu, inklui mós fasilidade sira ne’ebé menus hanesan transporte ne’ebé difikulta atu halo notifikasaun.
Hafoin tiha aprezentasaun husi servisu espesializadu sira hanesan SKE no GSKKKO, tuir mai aprezentasaun relatóriu anuál hato’o hosi kada Prokuradór Distritál sira iha jurisdisaun haat hanesan PDD, PDB, PDS no PDO.
Dr. Jacinto Babo Soares husi Prokuradór Distritál Dili (PDD) hato’o katak iha tinan-2019 PDD rejista prosesu hamutuk 5.326, no iha tinan-2019 nia laran ne’e konsege finaliza prosesu sira hamutuk 2.967 no pendente hamutuk 2.342. Husi prosesu sira ne’e kazu ne’ebé aas liu mak ofensa integridade simples hamutuk 933, tuir kedas ho kazu violénsia doméstika hamutuk 445.
Aleinde ne’e, Dr. Jacinto mós aprezenta kona-ba Majistradu sira-nia partisipasaun iha faze julgamentu inklui ofisiál justisa sira-nia dilijénsia no mós desizaun sira kona-ba indemnizasaun ba lezadu sira, multa no kusta judisiál no servisu seluk ne’ebé relevante.
Haree ba movimentasaun servisu husi PDD nian ne’ebé barak, ho nune’e Dr. Jacinto Babo rekomenda kestaun lubuk ida hodi haree, inklui kona-ba kontinuasaun formasaun ba majistradu sira liuliu ba krime espesializadu, hodi nune’e, bele hasa’e liután koñesimentu Prokuradór no Ofisiál Justisa sira.
Aprezentasaun tuirmai hosi Prokuradóra Distritál Baucau (PDB), Dra. Remizia de Fátima da Silva ne’ebé hato’o katak; PDB iha tinan-2019 nia laran rejista ona prosesu hamutuk 808, no konsege finaliza prosesu sira hanesan tuirmai; akuza hamutuk 520, arkivu 314 no pendente hamutuk 305. Husi prosesu sira ne’e kazu ne’ebé aas liu mak ofensa integridade simples hamutuk 192, tuir kedas ho kazu violénsia domestika hamutuk 176.
Aleinde ne’e, aprezenta mós kona-ba Majistradu sira-nia partisipasaun iha faze julgamentu, ofisiál justisa sira-nia dilijénsia no mós desizaun sira kona-ba indemnizasaun ba lezadu sira, multa no kusta judisiál no servisu seluk ne’ebé relevante.
Nia mós esplika liután kona-ba esforsu sira ne’ebé PDB halo ona durante ne’e mak hanesan; halo prevensaun ba alta kriminalidade ne’ebé mak sai atensaun ba públiku lorloron nian liuliu kona-ba Arte marsiais sira, krime arma branka, asaltu, hirak-ne’e sai preukupasaun ba ema hotu. Majistradu sira iha PDB no PDV kontribui halo servisu hamutuk ho Autoridade Munisipál Baucau inklui ho F-FDTL, PNTL no DNTP hodi estabele tiha ligasaun hodi halo sensibilizasaun kona-ba lei no regulamentu sira iha postu administrativu hotu-hotu iha Munisipál Baucau nia laran, nune’e, bele kria paz no estabilidade iha rai laran.
Dr. José Elo husi Prokuradór Distritál Suai, iha ninia aprezentasaun hato’o katak; PDS iha tinan-2019, rejista ona prosesu hamutuk 747, no konsege finaliza prosesu sira hanesan tuirmai; akuza hamutuk 488, arkivu 221 no prosesu pendente hamutuk 412. Husi prosesu sira ne’e kazu ne’ebé aas liu mak ofensa integridade simples hamutuk 113, no tuir kedas ho kazu kontra bandu 95.
Aleinde, aprezenta mós kona-ba Majistradu sira-nia partisipasaun iha faze julgamentu, ofisiál justisa sira-nia dilijénsia no mós desizaun sira kona-ba indemnizasaun ba lezadu sira, multa no kusta judisiál no servisu seluk ne’ebé relevante.
Ikusliu mak aprezentasaun hosi Prokuradór Distritál Oecusse, Dr. Matias Soares ne’ebé aprezenta kona-ba instalasaun no área servisu PDO nian inklui rekursu umanu ne’ebé iha. Durante tinan-2019 PDO rejista ona kazu sira hamutuk 440, no konsege finaliza prosesu sira hanesan tuirmai; akuza hamutuk 207, arkivu 89, no prosesu pendente hamutuk 144. Husi prosesu sira ne’e kazu ne’ebé aas liu mak violénsia doméstika hamutuk 122, tuir kedas ho ofensa integridade simples hamutuk 116, no kontra bandu hamutuk 46.
Molok atu taka retiru anuál ne’e, PJR lahaluhan hato’o lia-menon katak ba tinan ida-ne’e, ita tama ona ba tinan ruanulu MP nian, MP sai Joven no maduru ona no ita ultrapasa situasaun barak tanba ita-nia solidariedade no koletividade, nune’e, ita konsege la’o, balun hamutuk ho ita no balun la hamutuk ho ita, ituan ka barak ita hothotu kontribui ba MP, tanba ne’e PJR husu Prokuradór ida-idak tenki iha responsavel ba servisu ne’ebé iha, di’ak ka aat ita hamutuk hodi rezolve ita-nia problema.
Partisipa iha retiru anuál ida-ne’e mak hanesan; Prokuradór-Jerál Repúblika, Adjuntu Prokuradór-Jerál Repúblika, Inspetora MP, Prokuradór Repúblika Distritál no mós Rejime Espesial (Ofisiál Justisa) no dirijente sira husi Funsionáriu Rejime Jerál (SATA).
Media/PJR